ავიაცია კაცობრიობის ისტორიაში ერთ-ერთი ყველაზე შთამბეჭდავი ტექნოლოგიური მიღწევაა. ყოველდღიურად ცაში ასობით ათასი თვითმფრინავი ადის, რაც გლობალურ ეკონომიკასა და ტურიზმს კრავს. თუმცა, მოგზაურთა უმეტესობისთვის ფრენა მხოლოდ A პუნქტიდან B პუნქტში გადაადგილებაა. სინამდვილეში, არსებობს ისეთი ავიარეისები, რომლებიც არღვევენ ჩვენს წარმოდგენას დროზე, ფიზიკასა და ადამიანის შესაძლებლობებზე. სანამ თქვენი ოცნების მოგზაურობისთვის ავიაბილეთები-ს ძიებას დაიწყებთ, გთავაზობთ გაეცნოთ იმ გასაოცარ მარშრუტებს, რომლებიც მეცნიერული და საინჟინრო თვალსაზრისით ნამდვილ საოცრებას წარმოადგენენ.
1. ფიზიოლოგიური და ტექნოლოგიური გამოწვევა – 19 საათი ჰაერში
დღეისათვის მსოფლიოში ყველაზე ხანგრძლივ კომერციულ რეისს „სინგაპურის ავიახაზები“ (Singapore Airlines) ასრულებს. რეისი SQ23/24 სინგაპურსა და ნიუ-იორკს (JFK) შორის 15,300-ზე მეტ კილომეტრს ფარავს და საშუალოდ 18 საათსა და 40 წუთს გრძელდება. თუმცა, ეს რეკორდი მხოლოდ მანძილში არ არის, აქ მთავარი მეცნიერებაა.
ავიამედიცინა და ცირკადული რიტმები
ხანგრძლივი ფრენების მთავარი პრობლემა ადამიანის ფიზიოლოგიაა. Qantas-ის მიერ ჩატარებული „Project Sunrise“-ის კვლევების თანახმად (რომელიც სიდნეი-ლონდონის პირდაპირ რეისებს ამზადებს), 20 საათიანი ფრენა სერიოზულ სტრესს აყენებს ორგანიზმს. ამ ტიპის ავიარეისები სრულდება სპეციალური Airbus A350-900ULR მოდელით.
მეცნიერული ინოვაცია მდგომარეობს სალონის წნევასა და განათებაში. ჩვეულებრივ თვითმფრინავებში ჰაერის წნევა შეესაბამება 2,400 მეტრის სიმაღლეს, რაც სისხლში ჟანგბადის დონეს ამცირებს და დაღლილობას იწვევს. A350-ის კომპოზიტური კორპუსი კი (რომელიც არ იჟანგება) საშუალებას იძლევა, სალონში შენარჩუნდეს უფრო მაღალი ტენიანობა და დაბალი „სიმაღლის“ წნევა (დაახლოებით 1,800 მეტრი). გარდა ამისა, LED განათება იმეორებს მელატონინის გამომუშავებისთვის საჭირო სპექტრს, რაც მგზავრებს ეხმარება „ჯეტ-ლეგთან“ ბრძოლაში. შესაბამისად, როდესაც შორ მანძილზე ავიაბილეთები გჭირდებათ, თვითმფრინავის მოდელის ცოდნამ შეიძლება თქვენი ჯანმრთელობა დაზოგოს.
2. მსოფლიოსყველაზემოკლე კომერციული ფრენა
კონტრასტისთვის, შოტლანდიის ორკნეის კუნძულებზე სრულდება რეისი, რომელიც ზოგჯერ იმაზე ნაკლებ დროს გრძელდება, ვიდრე უსაფრთხოების ინსტრუქტაჟი. Loganair-ის რეისი LM711 კუნძულ ვესტრეისა და პაპა ვესტრეის შორის ოფიციალურად აღიარებულია მსოფლიოში ყველაზე მოკლე რეგულარულ რეისად. მანძილი სულ რაღაც 2.7 კილომეტრია.
ეკონომიკა და აეროდინამიკა
რატომ არსებობს ასეთი ავიარეისები, როცა გემით გადასვლაც შეიძლება? პასუხი ეკონომიკურ ეფექტურობასა და სოციალურ ვალდებულებაშია. შოტლანდიის მთავრობა სუბსიდირებას უკეთებს ამ რეისებს (Public Service Obligation – PSO), რადგან ზამთრის ქარიშხლების დროს საზღვაო მიმოსვლა წყდება. ხიდის მშენებლობა კი ამ რეგიონში ასტრონომიულ თანხებთანაა დაკავშირებული. ტექნიკური კუთხით, აქ გამოიყენება Britten-Norman Islander-ის ტიპის თვითმფრინავი. ეს არის მაღალფრთიანი ხომალდი, რომელსაც შეუძლია ძალიან მოკლე დისტანციაზე აფრენა (STOL – Short Take-Off and Landing). იდეალურ ამინდში, როცა ქარი საპირისპიროა, აფრენიდან დაფრენამდე დრო სულ რაღაც 53 წამია. ეს არის იშვიათი შემთხვევა, როდესაც ავიაბილეთები ფასდება არა კომფორტით, არამედ სასიცოცხლო აუცილებლობით.
3. დროისმანქანა: ფრენა „გუშინდელ“ დღეს
ავიაცია გვაძლევს საშუალებას, სიტყვასიტყვით ვიმოგზაუროთ დროში. ეს ფენომენი უკავშირდება თარიღთა ცვლის საერთაშორისო ხაზს (International Date Line), რომელიც გადის წყნარ ოკეანეზე.
თუ თქვენ აიღებთ ავიაბილეთები რეისზე ტოკიოდან (იაპონია) ლოს-ანჯელესისკენ (აშშ), თქვენ გადაკვეთთ ამ ხაზს აღმოსავლეთის მიმართულებით. მაგალითად, თუ გაფრინდებით 1 იანვარს საღამოს 7 საათზე, ლოს-ანჯელესში ჩახვალთ 1 იანვარს დილით – ანუ, სანამ გაფრინდებოდით.
რეაქტიული ნაკადების ფიზიკა (Jet Streams)
ამ ტიპის ავიარეისები იყენებენ ატმოსფერულ ფენომენს, რომელსაც „რეაქტიული ნაკადები“ ეწოდება. ეს არის სწრაფი ჰაერის ნაკადები ტროპოსფეროს ზედა ნაწილში, რომლებიც დასავლეთიდან აღმოსავლეთისკენ მოძრაობენ. მეტეოროლოგიური მონაცემებით, მათი სიჩქარე 400 კმ/სთ-საც კი აღწევს. პილოტები „აჯდებიან“ ამ ქარს, რაც ზრდის თვითმფრინავის სიჩქარეს დედამიწის მიმართ და ამცირებს საწვავის ხარჯს. საპირისპირო მიმართულებით (აშშ-დან იაპონიაში) ფრენა კი ყოველთვის უფრო ხანგრძლივია, რადგან თვითმფრინავი ქარის წინააღმდეგ მიფრინავს. ეს ფაქტი კარგად უნდა გაითვალისწინოთ მოგზაურობის დაგეგმვისას.
4. „კუნძულებზე მხტუნავი“ (Island Hopper): United Airlines რეისი154
წყნარი ოკეანის შუაგულში არსებობს ლეგენდარული მარშრუტი, რომელსაც ავიაციის მოყვარულები „Island Hopper“-ს ეძახიან. ეს არის United Airlines-ის რეისი, რომელიც ჰონოლულუდან გუამამდე დაფრინავს, მაგრამ გზად ჩერდება ხუთ პატარა კუნძულზე: მაჯურო, კვაჯალეინი, კოსრაე, პონპეი და ჩუუკი.
ეს რეისი სასიცოცხლო არტერიაა მარშალის კუნძულებისა და მიკრონეზიისთვის. თვითმფრინავს (Boeing 737-800) თან მიყავს არა მხოლოდ მგზავრები, არამედ მიაქვს მედიკამენტები, საკვები და ფოსტა. ტექნიკური თვალსაზრისით, ეს რეისი უნიკალურია, რადგან თვითმფრინავს თან ჰყავს დამატებითი მექანიკოსი და სათადარიგო ნაწილების მარაგი (Fly-away kit), რადგან შუა ოკეანეში, პატარა კუნძულზე გაფუჭების შემთხვევაში, დახმარების ლოდინს შეიძლება დღეები დასჭირდეს. ასეთ რეისებზე ავიაბილეთები საკმაოდ ძვირია, მაგრამ გამოცდილება – შეუფასებელი.
5. ყველაზე ექსტრემალური აეროპორტები: პარო (ბუტანი)
მსოფლიოში არსებობს ავიარეისები, რომლებსაც მხოლოდ რჩეული პილოტები ასრულებენ. ბუტანის სამეფოში მდებარე პაროს აეროპორტი ერთ-ერთი მათგანია. ის ზღვის დონიდან 2,235 მეტრზეა, მაგრამ გარშემორტყმულია 5,500 მეტრიანი ჰიმალაის მწვერვალებით.
აეროდინამიკა თხელ ჰაერში
მეცნიერული სირთულე აქ ჰაერის სიმკვრივეშია. რაც უფრო მაღლაა აეროპორტი, მით უფრო თხელია ჰაერი. აეროდინამიკის კანონების მიხედვით, თხელ ჰაერში ფრთას სჭირდება უფრო მეტი სიჩქარე, რომ შექმნას საკმარისი ამწევი ძალა (Lift). ეს ნიშნავს, რომ თვითმფრინავი მიწას უახლოვდება გაცილებით დიდი სიჩქარით, ვიდრე ჩვეულებრივ აეროპორტში. ამას ემატება ვიწრო ხეობა, სადაც ავტოპილოტის გამოყენება შეუძლებელია და პილოტმა ხომალდი ვიზუალური ორიენტირებით (Visual Flight Rules – VFR) უნდა მართოს. მსოფლიოში მხოლოდ რამდენიმე ათეული პილოტია სერტიფიცირებული პაროში დასაჯდომად.
როგორ ვიპოვოთ საინტერესო მარშრუტები?
თანამედროვე ავიაცია არ არის მხოლოდ გადაადგილება, ეს არის მეცნიერების ტრიუმფი. იქნება ეს 19-საათიანი მარათონი, 53-წამიანი ნახტომი თუ დროის სარტყლების კვეთა, თითოეული ფრენა უნიკალურია.
თუ გსურთ, რომ თქვენი მოგზაურობა იყოს დაუვიწყარი:
- იკვლიეთ მარშრუტი: ავიაბილეთების შეძენისას ყურადღება მიაქციეთ ტრანზიტულ აეროპორტებსა და თვითმფრინავის ტიპს.
- ნუ შეგეშინდებათ გადაჯდომების: ხშირად ყველაზე საინტერესო ავიარეისები სწორედ ლოკალურ, მცირე ავიახაზებს აქვთ.
- დააკვირდით ტექნოლოგიას: ახალი თაობის თვითმფრინავები (A350, B787) გთავაზობთ ისეთ კომფორტს, რაც ადრე წარმოუდგენელი იყო.
მოგზაურობა იწყება არა დანიშნულების ადგილზე ჩასვლით, არამედ თვითმფრინავში ფეხის შეაბიჯების მომენტიდან. ბედნიერ და უსაფრთხო ფრენას გისურვებთ.